Een pleidooi voor anders kijken naar onderwijs.
Ik verbaas me soms over de druk die jongeren ervaren op het middelbaar onderwijs. Het aantal jongeren dat ik spreek die ontzettende faalangst heeft en daardoor soms op toetsen dichtklapt is op twee handen niet te tellen. Het lijkt ook wel of er de laatste jaren steeds meer stress ervaren wordt. Hoe komt dat toch?
De geluiden die ik om me heen hoor doen me vermoeden dat het iets te maken heeft met de trend van ‘afstromen’. Blijven zitten is bijna niet meer mogelijk op veel middelbare scholen. Haal je te veel onvoldoendes of is je gemiddelde te laag, dan stroom je af naar een lager niveau. Het maakt niet uit met welk advies je binnen bent gekomen of hoe gemotiveerd je bent om te leren. Te veel onvoldoendes is hup een niveautje lager. In hoeverre dit rekening houdt met de jongere is kwestie vraag ik me af. Ik hoorde laats over iemand die mocht afstromen met een gemiddelde van 7.5, die erg gemotiveerd was, maar onverhoopt twee vijfjes had op kernvakken. Is afstromen dan echt in het belang van de jongere?
Zouden jongeren meer gemotiveerd raken door hen lager te plaatsten? Zouden ze daardoor harder gaan werken en hogere cijfers gaan halen? De hoogbegaafde jongeren die ik spreek raken er niet gemotiveerd door. In tegendeel het demotiveert hen. Veelal is meer sprake van een gebrek aan studievaardigheden of hiaten waardoor de cijfers niet voldoende waren. Deze factoren blijven aanwezig bij het plaatsen van een jongere op een ander niveau. Als dit niet aangepakt wordt is de kans groot dat er één of twee jaar later weer afgevloeid moet worden.
Hoe zit het tegenwoordig met cijfers? Het gaat erom dat bepaalde vaardigheden aangeleerd wordt en bepaalde leerstof begrepen en toegepast kan worden. Als iemand een onvoldoende haalt betekent dit dat de stof niet voldoende eigen is gemaakt en dat je dus niet verder kunt. Ga je wel verder dan ‘bouw je op drijfzand’ en bouw je hiaten op, waarover je op een later tijdstip struikelen zult. Onvoldoendes zouden dus nooit geaccepteerd mogen worden. Indien je onvoldoende scoort op een toets, zal je extra werk moeten verzetten (als leerling) om de stof eigen te maken en zou je op een later tijdstip dit moeten kunnen laten zien. Herkansingen zouden beschikbaar moeten worden gesteld. Altijd.
Nu hoor ik de skeptici al zeggen, herkansingen? Dat kost veel tijd en is dat wel eerlijk ten opzichte van degenen die toetsen altijd direct halen? In mijn ogen heeft het niets met eerlijkheid te maken. Het maakt niet uit of iemand een toets in 1x haalt of in 3x. Als de toets behaald is, is het leerdoel behaald en dat is het uiteindelijke doel. Op voldoendes kan je doorbouwen en zet een solide basis van kennis neer waarvan je de rest van jouw leven profijt hebt. Daar gaat het om.
De beschikbaarheid van herkansingen zal ook de motivatie om toetsen in 1x te halen verhogen. Nu zult u zeggen: “Verhogen?”. Ja, verhogen. Zoals we weten werken jongeren graag aan korte termijn doelen zodat ze snel een beloning ervaren. Lange termijn doelen liggen lastiger. Als jongeren iets willen, dan willen ze dat graag nu. Zij zullen dus, na een enkele fout, kiezen voor goed studeren zodat ze direct een toets halen. Halen ze hem niet, dan moeten ze namelijk extra werk doen en alsnog bewijzen dat ze de stof beheersen op een herkansing. Hoeveel jongeren zullen dus kiezen voor meer werk en extra moeten leren voor een herkansing? Weinig. Zo zie je dus dat de motivatie om een toets te halen groeit.
Met die motivatie zullen ook de studievaardigheden groeien. Puur en alleen omdat jongeren gemotiveerd zijn om alles op alles te zetten om toetsen direct te halen.
Op dit moment ligt het anders. Nu zijn er weinig tot geen herkansingsmogelijkheden. Dit heeft tot gevolg dat een jongere die een toets niet haalt, de last draagt van zowel het opbouwen van hiaten als de extra druk die op hem/haar ligt om het cijfer op te halen op een volgende toets. Lukt dat niet dan ligt afstromen in het verschiet. De stress schiet hiermee omhoog voor de jongere. Velen haken zelfs af, gaan denken; “ach, ik kan het toch niet” of “ik kan het niet meer ophalen, hard werken heeft geen zin meer”.
Het erge is dat afstromen een constante factor is tijdens de middelbare schooltijd. Pretenderen we in dakpan klassen te kijken welk niveau het beste bij een jongere past. In de praktijk moet een jongere zich ieder jaar weer bewijzen of hij/zij niveau waardig is. Want blijven zitten is geen optie meer. Afstromen wel. Is dit in het belang van de jongeren of speelt er misschien een economisch belang mee? Leveren jongeren meer op als zij, zonder zitten blijven, een diploma halen? Of is het meer cijfermatig? Laat jongeren afstromen zodat de slagingspercentages hoger zullen zijn? Wat zou het zijn?
Voor nu pleit ik voor een systeem waarin onvoldoendes niet meer zullen bestaan. Toetsen moeten behaald worden. Behaal je hem niet, dan heb je een ‘nog-niet’, en zal de jongere zich op een later tijdstip moeten bewijzen. Op deze wijze zal er een natuurlijke selectie plaatsvinden. Jongeren die veel toetsen moeten herkansen zullen zichzelf achter de oren krabben en bedenken of zij meer kunnen doen of dat ze beter bij een ander niveau passen. De verantwoordelijkheid voor de resultaten komen zo weer bij de leerlingen terecht. Zij zullen meer controle ervaren en niet meer stuurloos ronddobberen in de grote zee die de middelbare heet.